Πρέπει το κράτος να επιχορηγεί την τέχνη;

**Aννα** 06.02.10 16:20

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ήταν η αφορμή. Ο καβγάς που ξεκίνησε για τις επιχορηγήσεις ανάμεσα στους θιάσους και στο Εθνικό Κέντρο Θεάτρου και Χορού, αλλά και μέσα στο ίδιο το όργανο του υπουργείου Πολιτισμού, έφερε στην επιφάνεια το χρόνιο ερώτημα: Πρέπει το κράτος να επιχορηγεί την τέχνη- και αν ναι, πώς; Και αν στο εξωτερικό το ερώτημα αυτό φαίνεται να έχει απαντηθεί προ πολλού, στην Ελλάδα ακόμη το σκέφτονται... Στον διάλογο που ανοίγει σήμερα «Το Βήμα», ηθοποιοί, σκηνοθέτες, κινηματογραφικοί παραγωγοί, εικαστικοί και μουσικοί εκφράζουν, καθαρά και δυνατά, τις απόψεις τους. Ανάμεσά τους υπάρχουν και εξαιρέσεις, ενδιαφέρουσες- ίσως και προκλητικές. Το συμπέρασμα μοιάζει να είναι μονόδρομος: χωρίς κρατική επιχορήγηση, χωρίς κρατική στήριξη, χωρίς τη χάραξη πολιτιστικής πολιτικής δηλαδή, η σύγχρονη τέχνη δεν μπορεί να ανθήσει. Οσο για την ιδιωτική πρωτοβουλία, παραμένει ζητούμενο.

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΦΑΣΟΥΛΗΣ
ηθοποιός- σκηνοθέτης
«Αδειάστε το ΕΚΕΘΕΧ στον κάλαθο των αχρήστων»

«Τα περισσότερα από τα θέατρα που επιχορηγούνται- όχι όλα- είναι αυτά που δίνουν ζωή στο ελληνικό θέατρο. Αν δεν επιχορηγηθούν, πεθαίνουμε όλοι. Αυτοί είναι το αυριανό θέατρο. Αν θέλετε να το σκοτώσετε, κάντε το. Ολοι τρώμε εξ αυτών. Θα πρέπει να είναι κανείς τυφλός για να μη δει ότι εκεί γεννιέται το καινούργιο, με τα καλά του και τα κακά του. Αλλά το Καινούργιο... Και εμείς από αυτούς παίρνουμε νιάτα και κουράγιο. Χωρίς αυτούς, είμαστε συνταξιούχοι.

Ολο αυτό που γίνεται τώρα, το μαλλιοτράβηγμα για το ΕΚΕΘΕΧ, είναι η απόδειξη ότι αυτό το όργανο είναι άχρηστο, είναι εφεύρημα. Για να συντηρηθεί τρώει τα λεφτά που θα μπορούσαν να δοθούν στους θιάσους. Προτιμώ λοιπόν τα λεφτά να τα πάρει ο Βογιατζής και ο Θεοδωρόπουλος από τον Δραγώνα και τον Λογοθέτη, ένας εκ των οποίων μισθώνεται για να αλληλοβρίζονται... Θα ήταν ευχής έργον ο κύριος υπουργός να αδειάσει το ΕΚΕΘΕΧ εκεί που ανήκει: στον κάλαθο των αχρήστων.

Από εκεί και πέρα, οι λόγοι και οι τρόποι της επιχορήγησης θέλουν κάποιο ψάξιμο. Αρκεί να μην αργήσει, όπως όλα. Διότι οι επιχορηγούμενοι αυτή τη στιγμή λιμοκτονούν, αργοπεθαίνουν... Ας σώσουμε λοιπόν τώρα τον χορό και το θέατρο, και μετά να δούμε και τους άλλους τομείς της τέχνης.

Και τα λέω όλα αυτά με το θάρρος που μου δίνει το γεγονός ότι δεν έχω ζητήσει ποτέ κανένα ευρώ από πουθενά».

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΙΜΟΥΛΗΣ
ηθοποιός- σκηνοθέτης
«Ας σταματήσει η υποχρεωτική ελεημοσύνη»
«Σε μια χώρα όπου από τη μία το ποσοστό του κρατικού προϋπολογισμού που διατίθεται για τον πολιτισμό είναι πολύ χαμηλό, από την άλλη ουδέποτε υπήρξε, με εξαίρεση τη θητεία του κ. Μικρούτσικου, ένας σοβαρός προβληματισμός και μια σοβαρή στρατηγική του ΥΠΠΟ, όσον αφορά στο θέμα των επιχορηγήσεων, είναι σχεδόν απαγορευτικό να μιλάμε για κρατική επιχορήγηση στον χώρο των ιδιωτικών θεάτρων. Η έλλειψη πολιτικής στρατηγικής και τα λίγα χρήματα που διατίθενται στο σύνολο φέρουν πολλές φορές τον κίνδυνο αδιαφανών πελατειακών σχέσεων μεταξύ των εμπλεκομένων. Ο κίνδυνος μεγαλώνει όταν δεν υφίσταται η βασική αρχή του χορηγού, που δεν είναι άλλη από το ότι στη χορηγία δεν τιμάται ο χορηγούμενος αλλά ο χορηγός. Στη χώρα μας, μέχρι τώρα, η κρατική επιχορήγηση δεν λειτουργεί ως μία κίνηση που τιμά το ίδιο το κράτος, αλλά ως κίνηση κάποιας υποτιθέμενης υποχρεωτικής ελεημοσύνης που στην ουσία αποσκοπεί σε ένας είδος ψηφοθηρίας από το ένα σκέλος και μιας διαρκούς απαίτησης κρατικοδίαιτης συμπεριφοράς από το άλλο. Σε μιαν ασύδοτη δε ελεύθερη αγορά, που δυστυχώς υπάρχει στην εποχή που ζούμε, όταν κάποιες ιδιωτικές θεατρικές εταιρείες, οι οποίες παράγουν αντίστοιχα ποιοτικά και ποσοτικά προϊόντα με κάποιες άλλες, ξεκινούν τον προϋπολογισμό τους με συν 150.000 έως 200.000 ευρώ, γεννάται ένας αδικαιολόγητα αθέμιτος ανταγωνισμός. Η σκοτεινή εικόνα των επιχορηγήσεων ολοκληρώνεται με την έως τώρα αδιαφορία των κρατούντων εκφρασμένη με τις γνωστές καθυστερήσεις, τις μισές δόσεις κλπ. και τις υπερφίαλες, από την άλλη μεριά, απειλές, λαϊκίστικου χαρακτήρα, του τύπου: “θα σταματήσουμε να παίζουμε!”. Ολα αυτά οδηγούν στην πλήρη υποβάθμιση της ίδιας της έννοιας της χορηγίας. Παρ΄ όλα αυτά δεν μπορώ να μην αισιοδοξώ πως θα γεννηθεί σε κάποιους η ανάγκη μιας άλλης ματιάς. Τότε το πρώτο που θα έπρεπε να κάνει μία κυβέρνηση η οποία σέβεται τον σύγχρονο πολιτισμό της θα ήταν μια σοβαρή μελέτη του γερμανικού μοντέλου, ώστε να χαράξει μιαν ουσιαστική στρατηγική. Ως τότε οφείλει, πρώτον, να αναβαθμίσει τα δύο κρατικά της θέατρα και τον θεσμό των ΔΗΠΕΘΕ επαναφέροντας ταυτόχρονα το Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων του 1993 και, δεύτερον, να προστατέψει τις καθαρά πειραματικές, και μόνον αυτές, προσπάθειες του θεατρικού χώρου. Διαφορετικά, αν δεν μπορεί, καλό είναι η εκάστοτε κυβέρνηση να αφήνει τον σύγχρονο πολιτισμό στην ησυχία του, δηλαδή στη δημιουργική του ανησυχία, και να ασχολείται με την προστασία του αρχαίου πολιτισμού μας». ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ
ηθοποιός- σκηνοθέτης
«Είναι αστείο να συζητάμε για τις επιχορηγήσεις»
«Ενα από τα ερωτήματα είναι πάντα το ποιοι κρίνουν και με ποια κριτήρια τίθενται. Διότι και τη θεατρική πολιτική άνθρωποι τη χειρίζονται. Αν και θεωρητικά υπάρχει το λιγότερο ή περισσότερο σωστό, όπως κι αυτό που είναι συμφέρον για την τέχνη, διαφέρει όμως από το τι γίνεται πραγματικά, από το πώς αυτό λειτουργεί. Μιλώντας για τη δική μου εμπειρία, θα έλεγα ότι αν δεν ήταν οι επιχορηγήσεις, ένα θέατρο με εμπορικές επιτυχίες θα είχε πρόβλημα. Ηθοποιοί με μεγάλη αξία έρχονται να δουλέψουν με τον βασικό μισθό. Εχουμε συγκεκριμένες συνθήκες χώρου- θέσεις, σκηνή. Χωρίς τις επιχορηγήσεις δεν θα υπήρχαμε. Γι΄ αυτό και σημασία έχει η πρακτική του θέματος. Χρειάζεται μια τολμηρή απόφαση. Κάποια στιγμή δεν πρέπει η δουλειά που γίνεται να αναγνωρισθεί; Δεν μπορούμε να περνάμε πάντα εξετάσεις. Πρέπει να ξεχωρίζει η συνέπεια στην πορεία ενός θεάτρου, ο στόχος, η λεπτομέρεια, ενώ όταν παρουσιάσει γραμμή κάμψης κατ΄ εξακολούθηση, πρέπει να ληφθεί υπόψη. Το κράτος οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες του. Ο πολιτισμός είναι μέρος της ζωής μας, της εξέλιξής μας. Είναι αστείο να συζητάμε για τις επιχορηγήσεις. Αν το κράτος είναι χρήσιμο για κάτι, είναι για τον πολιτισμό και όχι για τα οικονομικά σκάνδαλα που βγαίνουν κάθε φορά, από όλες τις κυβερνήσεις. Γιατί στο κάτω κάτω τα χρήματα που απαιτούνται είναι ελάχιστα. Είμαστε όμως μια περίεργη χώρα: Δεν φαίνεται να κερδίζουν όσοι έχουν ποιότητα».

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ
σκηνοθέτης
«Το σημαντικό προέρχεται από το επιχορηγούμενο»
«Και χωρίς επιχορηγήσεις κάποια θέατρα μπορούν να επιβιώσουνόσα ακολουθήσουν επιτυχώς τους κανόνες του εμπορίου-, οι επιχορηγήσεις όμως επιτρέπουν την έρευνα, που σημαίνει θέατρο έξω από την πεπατημένη, θέατρο από νέους δημιουργούς, πολύμηνες πρόβες, εναλλασσόμενο ρεπερτόριο, με την έννοια της παρουσίασης παραστάσεων για μικρά σχετικώς χρονικά διαστήματα, κάτι που πρακτικά αποκλείει την απόσβεση του κόστους ανεβάσματος κτλ. Εδώ θέλω να φέρω ένα μόνο παράδειγμα από τις δραστηριότητες του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Με ποια εμπορικά κριτήρια θα έδινε εδώ και οκτώ χρόνια 150-180 δωρεάν παραστάσεις τον χρόνο σε νοσοκομεία και ιδρύματα παίδων; Την τελευταία τριακονταε τία έχει αλλάξει θεαματικά το τοπίο στο ελληνικό θέατρο και σημαντικό ρόλο έχουν παίξει σ΄ αυτό οι κρατικές επιχορηγήσεις. Οι περισσότερες σημαντικές παραστάσεις κάθε χρόνο προέρχονται από το επιχορηγούμενο θέατρο. Από αυτόν τον χώρο έχουν αναδειχτεί σημαντικοί καλλιτέχνες σε όλους τους τομείς του θεάτρου και οι άνθρωποι που κατέχουν διευθυντικές θέσεις στα κρατικά και στα δημοτικά θέατρα. Η ποιότητα και η παραγωγικότητα του επιχορηγούμενου θεάτρου έχουν επηρεάσει και την ανάπτυξη της θεατρολογίας. Η κρατική επιχορήγηση για το σύνολο των επιχορηγούμενων θεάτρων φτάνει στο 1/3 της επιχορήγησης των δύο κρατικών θεάτρων, αλλά απασχολούν πολλαπλάσιους εργαζομένους και παράγουν εικοσαπλάσιο αριθμό παραστάσεων, ενώ μέγα μέρος των επιχορηγήσεων που παίρνουν επιστρέφει στον δημόσιο τομέα και μόνο μέσω του ΙΚΑ. Αν υπάρχει ένας κίνδυνος στις επιχορηγήσεις, είναι το ότι αποτελούν μια μορφή οικονομικής εξάρτησης, που μπορεί να κάνει τους καλλιτέχνες “μετρημένους”, προκειμένου να έχουν εξασφαλισμένη την επιχορήγησή τους, και όχι μαχητικούς και κριτικούς απέναντι στην εξουσία. Υστερα και από τη θλιβερή εικόνα του ΕΚΕΘΕΧ που βγήκε στη φόρα τις τελευταίες μέρες, σίγουρα χρειάζεται επανεξέταση του θεσμού και κυρίως διαφάνεια- η πληγή του δημόσιου βίου μας».

ΞΕΝΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ
ηθοποιός- σκηνοθέτις
«Πρέπει να έχεις λόγο ύπαρξης»
«Πάνω από τριάντα χρόνια επιχορηγείται η Μικρή Πόρτα. Αλλοτε είχα τη δυνατότητα να πραγματοποιήσω τα όνειρά μου, όπως έγινε την εποχή Μικρούτσικου, τότε που ανέβασα το “Σκλαβί” και έδωσα δωρεάν το “πρόγραμμα Μελίνα”, και άλλοτε να κάνω παραστάσεις με τσουρούτικα μέσα και καθυστερημένα λεφτά. Ποτέ δεν μας έτυχε αυτό που ζούμε τώρα. Χρωστάμε παντού, σε συνεργάτες και ηθοποιούς. Οταν ανακοινώθηκε το ΕΚΕΘΕΧ, δεν ήμουν καθόλου αρνητική. Σκεφτόμουν ότι ίσως βοηθήσει τη σχέση του θεάτρου με το υπουργείο Πολιτισμού, να την κάνει πιο ζεστή και συγκεκριμένη. Δεν συνέβη όμως αυτό. Αντί να μεσολαβεί θετικά, φάνηκε να μεσολαβεί είτε αρνητικά είτε καθόλου. Είναι σημαντικό να πάρει μιαν απόφαση το ΥΠΠΟ αξιοποίησης ή κατάργησης του ΕΚΕΘΕΧ. Μεγάλη σημασία έχει και η επιλογή των ανθρώπων που επιλέγουν. Πρέπει να μπορούν να επιλέξουν. Οπως επίσης πρέπει να ορισθεί ο τρόπος επιχορήγησης. Πώς θα γίνουν όλα αυτά αν δεν έχει το υπουργείο τη δυνατότητα να γνωρίζει το ποσό που θα μοιραστεί; Οι επιχορηγήσεις έχουν βοηθήσει πολύ το θέατρο, έχουν παίξει μεγάλο ρόλο. Εχω πολλές φορές αναρωτηθεί τι θα έκανα χωρίς: Δύο λύσεις υπάρχουν- ή να κλείσεις το θέατρο ή να κάνεις μια μίζερη δουλειά, σε μικρή κλίμακα. Νομίζω ότι θα επέλεγα το πρώτο. Θέατρο χωρίς επιχορηγήσεις δεν μπορεί να υπάρξει. Οσο για το ποσό που απαιτείται για να καλύψει τις ανάγκες, σε αναλογία με ποσά που δίνονται σε άλλους τομείς, δεν είναι μεγάλο. Υπήρξαν όμως εποχές που τα χρήματα πήγαιναν χαμένα, σε θιάσους χωρίς λόγο ύπαρξης. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό: Ο λόγος ύπαρξης ενός θεάτρου. Τι προσφέρει μέσα στο μωσαϊκό. Δεν μπορεί να κρίνονται το ίδιο θέατρα που αποτελούν το μέτρο κρίσης για όλους μας με τα άλλα, τα υπόλοιπα... Περιμένουμε την πολιτική βούληση, την πρωτοβουλία».

ΣΤΑΘΗΣ ΛΙΒΑΘΙΝΟΣ
σκηνοθέτης
«Ας κοπούν οι επιχορηγήσεις για δύο, τρία χρόνια»
«Βλέπω ότι με όλη τη δυσκολία που υπάρχει, μια που ενέσκηψε φτώχεια, όχι μόνον υλική, είναι ευκαιρία να γίνει η φτώχεια πλούτος. Οσο κι αν φανεί περίεργο, το θέμα δεν είναι οι επιχορηγήσεις αλλά η φιλοσοφία που τις γεννάει. Το ζήτημα είναι γιατί παίρνει ένα θέατρο χρήματα και τι περιμένει η πολιτεία από αυτό. Νομίζω ότι είναι ή πολύ νωρίς ή πολύ αργά για σοσιαλισμό στο θέατρο. Οι επιχορηγήσεις αυτή τη στιγμή πρέπει να ξεκινήσουν με μια καινούργια φιλοσοφία, όχι συντήρησης αλλά σποράς. Δηλαδή κάποτε πρέπει να πάψουν να επιχορηγούνται ονόματα και παραστάσεις και να επαναλαμβάνεται αυτό στο διηνεκές, χωρίς να εξελίσσεται ούτε να δημιουργεί. Τέτοιου είδους επιχορηγήσεις δίνει ο ΟΑΕΔ για να λύσει το πρόβλημα της ανεργίας. Αλλά η τέχνη δεν μπορεί να έχει σχέση με αυτό. Αν πρόκειται να ξοδεύονται λεφτά στο θέατρο, να πάψουν να δίνονται για το θέαμα αλλά να δίνονται σε αυτά που λείπουν από το θέατρο. Ας κοπούν οι επιχορηγήσεις για δύο χρόνια, ίσως και τρία. Δεν είδα να συμβαίνει κάτι τρομερό στο θέατρο τα τελευταία χρόνια. Παρά μόνον άνθρωποι που χρεώνονται, που τα βγάζουν πέρα δύσκολα και κρατικά θέατρα που καταπίνουν εκατομμύρια. Να κοπούν λοιπόν οι επιχορηγήσεις για δύο χρόνια και να πάνε τα λεφτά σε σχολή για σκηνοθέτες θεάτρου, σε σχολή μετεκπαίδευσης ηθοποιών, σε σχολή δημιουργίας τεχνικών θεάτρου, σε σχολή μουσικού θεάτρου, ακόμα και τσίρκου. Αν υπάρχουν ταλαντούχοι άνθρωποι στην Ελλάδα είναι καιρός να τους εκπαιδεύσουμε και όχι να τους βρούμε δουλειά. Με εισαγωγές ξένων σκηνοθετών και αναπαραγωγή προγραμματισμών δεν αλλάζουν εύκολα τα δεδομένα. Δεν βλέπουμε λίγο τι γίνεται έξω; Ή θα πρέπει τα θέατρα που επιχορηγούνται να γίνουν οργανισμοί και να τους αναλάβει εξ ολοκλήρου η πολιτεία ή θα πρέπει τους ταλαντούχους ανθρώπους που διαθέτουμε, πριν τους καταναλώσουμε να τους μορφώσουμε. Πιστεύω ότι λιγότερα χρήματα πρέπει να πάνε στο θέατρο και ειδικά στα κρατικά, που έχουν τη δυνατότητα να βρουν χορηγούς από αλλού, και να επιχορηγηθεί το αύριο του θεάτρου. Ετσι θα γινόταν μια τομή». ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗΣ
συνθέτης
«Φτωχός συγγενής η μουσική»
«Για να είμαι ειλικρινής, ζηλεύω τις επιχορηγήσεις που παίρνει το θέατρο και ο χορός. Εξαιτίας κάποιας παρανόησης, ίσως, ή έλλειψης ενδιαφέροντος, η μουσική δεν επιχορηγείται. Δεν επιχορηγείται, για παράδειγμα, κανένα από τα σύνολα δωματίου, πολλά από τα οποία υπάρχουν στον χώρο χρόνια και ορισμένα ξεκινούν με καλές προϋποθέσεις, αλλά αναγκάζονται στην πορεία να διαλυθούν λόγω οικονομικών δυσκολιών. Σκέπτομαι ότι όταν ο ίδιος έλαβα την υποτροφία από τη Γαλλική Ακαδημία στη Ρώμη ήμουν περίπου 30 χρόνων. Αυτή θεωρώ είναι η πιο δύσκολη ηλικιακά περίοδος καθώς ένας συνθέτης καλείται να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Ο φορέας λοιπόν αυτός τονώνει το επαγγελματικό παρόν και τροφοδοτεί το μέλλον σε μια περίοδο η οποία σηματοδοτεί το πέρασμα από τη μία φάση στην άλλη. Τέτοιου τύπου βοήθειες (βραβεία, υποτροφίες, ο θεσμός in residence) στην Ευρώπη είναι κάτι το σύνηθες, γιατί εντάσσουν τον μουσικό στις συνθήκες τού σήμερα και ταυτόχρονα δεν του αφαιρούν τη δυνατότητα προσφοράς.

Σε αυτή την τόσο δύσκολη οικονομικά συγκυρία για τη χώρα μας θεωρώ ότι έχουμε την ευκαιρία, χωρίς σπατάλες, να τονωθεί το ουσιώδες και ταυτόχρονα να δημιουργηθεί μια βάση εξαρχής για τις επόμενες γενιές. Για αυτή τη βάση έχω την εντύπωση ότι δεν απαιτούνται πολλά χρήματα. Στο παρελθόν έχει δαπανηθεί πακτωλός χρημάτων για υπερβολικές και υπερφίαλες παραγωγές, οι οποίες στο κάτω κάτω δεν είχαν κάποιο αποτέλεσμα. Ας δοθούν λίγα χρήματα σε πράγματα τα οποία πραγματικά αξίζει να στηριχθούν. Να πάψει πλέον η μουσική να αποτελεί τον φτωχό συγγενή...». .tovima.gr