ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ - ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

**Aννα** 05.08.11 22:10

1. Η συνάντηση, η γνωριμία, ο προξενητής, το λογοδόστεμα,η μνηστεία, η απαγωγή, το προικοσύμφωνο και ο γάμος

Συνήθως οι νέοι και οι νέες της Κρήτης παντρεύονται με αγάπη και αν δεν το εγκρίνει ο πεθερός και η πεθερά, το ζευγάρι «κλέβεται», δηλαδή ο γαμπρός παίρνει τη νύφη και φεύγουν σε άγνωστο μέρος ή πιο απλά ο γαμπρός κάνει ότι έκανε και ο συμπατριώτης του Θεός Δίας(ο Κρηταγενής Δίας), που απήγε, «ταύρος χειροήθης γενόμενος», την Ευρώπη από τη Φοινίκη και την έφερε στην Κρήτη όπου τρισευτυχισμένοι έκαναν μετά δυο παιδιά, το Μίνωα και το Ραδάμανθυ (κατά τον Ηρόδοτο και το Σαρπηδόνα). Το λέει και η λαϊκή ρύση:
Άμα θέλει η νύφη κι ο γαμπρός
-τύφλα να ‘χει η πεθερά κι ο πεθερός

Ωστόσο υπάρχουν και πάρα πολλοί νέοι και νέες που για διάφορους λόγους παντρεύονται με συνοικέσιο, δηλαδή με τη μεσολάβηση τρίτου προσώπου, του καλούμενου προξενητή.Στην περίπτωση αυτή αρχικά γίνεται συνάντηση των νέων, για να δει ο ένας τον άλλον οφθαλμικά, αν δεν έχουν ιδωθεί πιο πριν, και ακολουθούν κρυφές συναντήσεις των νέων για καλύτερη γνωριμία. Μετά από την απόφαση του νέου και της νέας να πάνε για γάμο, ακολουθεί η έγκριση της οικογένειας, ο αρραβώνας (= επίσημος συμφωνία, με παπά και προικοσύμφωνο) ή το «λογοδόστεμα» (= ανεπίσημος αρραβώνας, χωρίς παπά, απλώς συμφωνία με τα λόγια).
Ο πατέρας και αρχηγός της οικογένειας είναι και ο υπεύθυνος για την έγκριση του γάμου και το μελλόνυμφο ζευγάρι οφείλει, όχι μόνο να ακολουθήσει τη συμβουλή του, αλλά και να αποδεχτεί την πιθανή αντίθετη γνώμη του.
Η επίσημη έγκριση των γονιών και κυρίως του πατέρα για το γάμο γίνεται συνήθως παρουσία παπά, που ευλογεί τα δακτυλίδια και αφού συνταχθεί το «προικοσύμφωνο», που ορίζει τις οικονομικές λεπτομέρειες του γάμου, παρουσία του προξενητή (αν έχουμε γάμο από προξενιό), ορίζεται και η ημερομηνία του μυστηρίου του γάμου.
Σε περίπτωση που έχουμε γάμο από έρωτα ή απαγωγή απλώς κατά τον αρραβώνα ο γαμπρός δεν θέτει καμιά αξίωση. Παίρνει ό,τι του δώσει ή γράψει στο προικοσύμφωνο ο πεθερόςο πεθερός.
Ο αρραβώνας γίνεται σε στενό οικογενειακό κύκλο με φαγοπότι και μαντινάδες, όπως π.χ. τις εξής:

2. Το κάλεσμα, τα κανίσκια, τα προικιά και η συμφιλίωση

Μερικές μέρες πριν από το γάμο, ο πατέρας της νύφης και του γαμπρού στέλνουν κάποιο, τον λεγόμενο «καλεστή», για να ανακοινώνει σε συγγενείς και φίλους την ημερομηνία και τον ιερό ναό που θα τελεστεί ο γάμος και συνάμα να τους προσκαλέσει για το μυστήριο. Σήμερα αντί του καλεστή, έχουμε τα προσκλητήρια του γάμου στα οποία αναγράφονται και μαντινάδες.

Καλούνται απαραίτητα όλοι οι συγγενείς μέχρι δεύτερα ξαδέλφια, όλοι οι γείτονες και όλοι οι φίλοι, καθώς και οι αρχές (πρόεδρος, δήμαρχος, αστυνόμος κ.τ.λ.). Αν υπάρχει έριδα μεταξύ της οικογένειας του γαμπρού ή της νύμφης με κάποιον από τους καλεσμένους, γίνεται συμφιλίωση (ανακωχή, δηλαδή κάτι ως η «Ολυμπιακή εκεχειρία»).
Άρχοντας θεωρείται εκείνος ο πατέρας που έχει την δυνατότητα να καλέσει στο γάμο του παιδιού του όλο το χωριό.
Μέχρι την ημέρα του μυστηρίου οι συγγενείς και οι φίλοι στέλνουν δώρα, τα λεγόμενα "κανίσκια" που είναι ένα καλάθι με λάδι, τυρί, κρασί και πατάτες. Δίδονται και τα καλούμενα «χαρίσματα» (φάκελοι με χρήματα) ή ακριβά είδη σπιτιού, ώστε το νέο ζευγάρι να βοηθηθεί στο στήσιμο του νέου τους σπιτιού.
Σε όλους τους καλεσμένους, οι γονείς του γαμπρού και της νύφης προσφέρουν απαραίτητα μια κουλούρα με υπέροχο στολισμό, που φτιάχνεται μόνο σ' αυτές τις περιπτώσεις, καθώς και ένα κομμάτι κρέας, αν ο γαμβρός είναι βοσκός. Όταν οι καλεσμένοι φέρουν τα δικά τους «προυκιά» στο σπίτι που θα μείνει το νέο ζευγάρι, τους προσφέρεται κρητικό κέρασμα, δηλαδή καρύδια, αμύγδαλα, νόστιμες σπιτικές δίπλες με μέλι (ξεροτήγανα), τσικουδιά ή κρασί κ.α.

3. Το στόλισμα του κρεβατιού και της νύφης, το ξύρισμα του γαμπρού, το άπλωμα των ρούχων κλπ

Μετά που θα φέρουν οι καλεσμένοι τα κανίσκια ή τα άλλου είδους δώρα, η νύφη εκθέτει όλη την προίκα της, τα προυκιά της, και ιδιαίτερα τα κεντητά και τα υφαντά της, για να περάσουν όλοι οι χωριανοί και να τα δουν. Παράλληλα η νύφη με τις φίλες της στολίζει και το κρεβάτι όπου θα κοιμηθεί με το γαμπρό. Απαραίτητα το «κατωσέντονο» είναι λευκό, για να φανεί η παρθενιά της.
Πριν ξεκινήσουν η νύφη και ο γαμπρός για την εκκλησία προκειμένου να γίνει το μυστήριο γίνεται και το στόλισμα της νύφης από τις φίλες της, καθώς και το ξύρισμα – στόλισμα του γαμπρού, κατά την ώρα των οποίων λέγονται ωραίες μαντινάδες, όπως:

4. Ο γάμος, ο αντίγαμος και το ψίκι

Αν η νύφη είναι από άλλο χωριό ή από απομεμακρυσμένη γειτονιά, γίνεται το λεγόμενο «ψίκι». Δηλαδή νέοι φεύγουν από το σπίτι του γαμπρού με άλογα ή ημίονους, συναγωνιζόμενοι ως τις ιπποδρομίες, και πάνε στο σπίτι της νύφης και να της ανακοινώσουν το ευχάριστο νέο, δηλαδή ότι ο γαμπρός δεν αθέτησε την υπόσχεσή του για γάμο, καθώς και ότι πρέπει να έρθει με τους καλεσμένους της στην καθορισμένη εκκλησία όπου θα γίνει ο γάμος. Ο πρώτος καβαλάρης που θα φέρνει τη χαρμόσυνο είδηση στη νύφη παίρνει μια ωραία κουλούρα από τα ίδια της τα χέρια και η ίδια βάζει και στο κεφάλι του αλόγου ένα άσπρο κρουσσαλιδάτο μανδήλι (τα κρόσσια στο άσπρο μανδήλι είναι τα δάκρυα της χαράς και στο μαύρο τα δάκρυα της λύπης) και στη συνέχεια ο νικητής με το άλογό του πάει μπροστά και οδηγεί τη νύφη με την πομπή των μεταφορικών μέσων στην εκκλησία όπου θα γίνει ο γάμος.
Αν η νύφη είναι από το ίδιο χωριό με το γαμπρό, ο γαμπρός με τον κουμπάρο-σύντεκνο και τους καλεσμένους πάνε με πομπή στο σπίτι της νύφης, για να την πάρουν και να την οδηγήσουν στην εκκλησία. Δεν πάνε στην εκκλησία οι γονείς του γαμπρού. Αυτοί θα παραμείνουν σπίτι αναμένοντας το γιο τους να φέρει τη νύφη ευλογημένη. Μπροστά στην πομπή πάνε τα μουσικά όργανα, που οι οργανοπαίκτες λένε νυφικούς σκοπούς και μαντινάδες και το έναυσμα, για να ξεκινήσει η πομπή, δίδει ο πατέρας ή ο μεγάλος αδελφός με το ρίξιμο τριών μπαταριών (ριπών, μπαλωθιών) από τρία διαφορετικά όπλα και λέγοντας «Ει στο όνομα του πατρός και του υιού και του Αγίου πνεύματος - η ώρα η καλή παιδί μου». Η μάνα είτε από χαρά είτε από λύπη που χάνει τον κανακάρη της σπαρταρά από συγκίνηση.
Φτάνοντας ο γαμπρός με τον κουμπάρο στο σπίτι της νύφης, μια μαντινάδα τραγουδισμένη από γλυκιά γυναικεία φωνή πείθει την οικογένεια της νύφης να ανοίξει την πόρτα, που μέχρι τότε παραμένει κλειστή.

Αφού ανταλλάσσονται φιλιά, μαντινάδες, ευχές και πειράγματα βγαίνει η νύφη, συνοδευόμενοι από τους γονείς ή το μεγάλο αδελφό, και καλοδέχεται το γαμπρό με ένα γλυκό ερωτικό φιλί στο στόμα.
Ακολούθως το χτύπημα της καμπάνας ειδοποιεί τους μελλόνυμφους πως πρέπει να κατευθυνθούν προς την εκκλησία. Ο γαμπρός, μετά από αυτό, βάζει δεξιά του τη νύφη και ξεκινούν για την εκκλησία. Μπροστά πάνε τα όργανα, μετά το ζευγάρι και μετά οι καλεσμένοι με τα όπλα τους και το ρύζι ή στάρι που θα ρίξουν στην εκκλησία συμβολικά, για να «ριζώσει» το νέο ζευγάρι.

υς
Στη τελετή, αν η νύφη πατήσει το γαμπρό στο πόδι (κατά τη στιγμή που λέει ο παπάς «η δε γυνή να φοβείται τον άντρα», που η πραγματική ερμηνεία του είναι «η δε γυνή να σέβεται τον άνδρα»), ο γαμπρός έχει δικαίωμα να «σχολάσει» το γάμο.
Μετά τη τελετή, το ζευγάρι οδηγείται πάλι με πομπή στο σπίτι του γαμπρού, όπου η μητέρα του τους καλοδέχεται, ταΐζει τη νύφη μελοκάρυδο και χαράζει σταυρό στη πόρτα, ενώ η νύφη χύνει μέλι στην είσοδο και σπάει ένα ρόδι, για να γίνει ο γάμος γλυκός σαν το μέλι και καρπερός σαν το ρόδι. Ο πατέρας από χαρά βαρά τουφεκιές και τα όργανα παίζουν.

Το γλέντι ξεκινά με τραγούδια που λέει πρώτο το ζευγάρι και συνεχίζεται με χορό και φαγοπότι που φτάνουν μέχρι το πρωί.

Την επόμενη μέρα, μόλις ξυπνήσει το ζευγάρι και δείξει το σεντόνι, γίνεται ο «αντίγαμος». Δηλαδή ακολουθεί ένα νέο πανηγύρι.

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ

ΓΙΑ ΤΟ ΓΑΜΠΡΟ

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ

ΓΙΑ ΤΗ ΝΥΦΗ

Πρίμα τον έχεις τον καιρό,
γαμπρέ και ξεκινάτε,
Μόνο τιμόνευγε καλά
Μέσ’ στη χαρά να πάτε

Γαμπρέ τη νύφη ν' αγαπάς
να μην τήνε μαλώνεις
Σαν το σγουρό βασιλικό
να τήνε καμαρώνεις

Γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς
και χάδια να της δίνεις
όμως να μη συ(μβι)βαστείς ποτέ
τα πιάτα να της πλύνεις.

Γαμπρέ μας να τα χαίρεσαι
τα όμορφά τση κάλλη
απου δεν εξανάδαμε
να τα 'χει κιαμιάν άλλη

Γαμπρέ βλαστάρι όμορφο
βέργα 'πο κυπαρίσσι
η νύφη μας θα σ' αγαπά
σε όλη σας τη ζήση

Γαμπρέ τη νύφη να αγαπάς
και να μην την μαλώνεις
σαν το σγουρό βασιλικό
να τη ‘πο καμαρώνεις

Τση Κρήτης όλα τα πουλιά
σου γλυκοκελαϊδούνε
Γιατί ‘σαι η γι-ομορφότερη
νύφη οπού θωρούνε

Να πείτε μπρε τση νύφης μας
να τονε κανακίζει
με μέλι και με ζάχαρη
να μας τονε ταΐζει

Νύφη μου πετροπέρδικα
Που περπατάς στ`αλώνια
Σου πρέπουνε παινέματα
Να σου τα πουν τ`αηδόνια.

Νύφη μας να περνάς καλά
και να πηγαίνεις ντρέτα
Να σε λατρεύει ο γαμπρός
στο λέω ντρέτα σκέτα

Νύφη μου μη πικραίνεσαι
και μη χαλά η καρδιά σου
Όπως σ’ αγάπα η μάνα σου
σ’ έχει κι η πεθερά σου

ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΥΜΠΑΡΟ

Κουμπάρε που στεφάνωσες

τα δυο κυπαρίσσια

Του χρόνου να ‘μαστε καλά,

να ‘ρθεις και στα βαφτίσια

Δώσετε του κουμπάρου μας

του γάμου το κουλούρι

απού τ'ομορφοσάξανε

και μοιάζει του στη μούρη

Γαμπρός ειν`το γαρύφαλλο

Κι η νύφη άσπρη βιόλα

Επίσης κι ο κουμπάρος τους

Τα νοστιμίζει όλα

Κουμπάρε καλορίζικα

Πούβαλες το στεφάνι

Να σ`αξιώσει ο Θεός

Να βάλεις και το λάδι

Ένα τραγούδι θα σας πω

Επάνω στη δεκάρα

Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός

Κουμπάρος και κουμπάρα.

Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός

χωρίς καημό και βάρος

ο πεθερός, η πεθερά,

οι φίλοι, κι ο κουμπάρος

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Ευχαριστώ τσι φίλους μου

με όλη την ψυχή μου

απού παρευρεθηκανε

εις τη στεφάνωσή μου

Μάνα, πατέρα έκαμα

ετούτη τη μέρα

μ' αγάπη και με σεβασμό

τους τη φιλώ τη χέρα

Μεταξύ αστείου και σοβαρού

Την πιο πολύ χαρά, γαμπρέ,
Ήκαμε η πεθερά σου,
Γιατί την ξεφορτώθηκε
Και βρήκες τον μπελά σου.

Γαμπρέ μου την …μπιστόλα σου
Μην την …πολυκουρντίζεις
Γιατί ‘ναι η νύφη μας μικρή
Και θα τη φοβερίζεις.
Ετούτηνέ την εποχή
μην περιμένεις γάμο
γιατί ακρίβυνε η ζωή
και μπουνταλές δεν κάνω.

Ωραία είσαι κι όμορφη,
αλλά εν πάσει περιπτώσει
Να δούμε και ο πατέρας σου
ίντα προυκιά θα δώσει

Γαμπρέ τη νύφη να αγαπάς
και να μην την μαλώνεις
γιατί θα σε κρεμάσουμε
από το παντελόνι.

.krassanakis.gr